Lees Het Kaartenhuis: labyrintisch meesterwerk

Geschatte leestijd: 11 minuten

21 jaar na datum van verschijnen post ik deze recensie van Het Kaartenhuis. Dat is vreemd, dat geef ik toe. Maar dit boek verdient die extra aandacht – ook zoveel jaar later – nog steeds.

In een ver verleden heb ik het 700 pagina’s tellende boek Het Kaartenhuis op drie dagen uitgelezen. Ik had niets in de weg, was een week op vakantie in La Roche, de dochters op kamp, de echtgenoot aan het sporten en ik maar lezen. Ik was zo onder de indruk van het verhaal dat ik op dag vier totaal onvoorzien een nieuw boek op de kop moest tikken in een lokale boekenwinkel. Had ik echt niet verwacht want Het Kaartenhuis is een vuistdik boek, vol piepkleine lettertjes en vooral véél voetnoten.

Nu heb ik toch een dikke twee weken nodig gehad om het boek uit te lezen. En hoewel ik al wist hoe het afliep, was het effect dat Het Kaartenhuis op me had verbazingwekkend vergelijkbaar. Zelfs nu ik 15 jaar ouder en zoveel gelezen boeken rijker ben, bleef de adrenaline maar stromen bij bepaalde passages.

Mijn mening? Het Kaartenhuis van Danielewski is een regelrecht meesterwerk. Het verhaal is origineel, brutaal, efficiënt, huiveringwekkend en zit uiterst knap in mekaar.

Poging tot schets van het verhaal Het Kaartenhuis

Het Kaartenhuis is een enorm, wetenschappelijk, gotisch, fictief verhaal rond een niet-bestaande film, The Navidson Record, gemaakt door Will Navidson. Navidson is een fotojournalist die op een bepaald moment beslist zijn vele buitenlandse oorlogstrips te beëindigen in een poging zijn huwelijk met ex-fotomodel Karen te redden.

Samen met Karen en hun kinderen Daisy en Chad verhuist Navidson naar een mooie plattelandswoning in Ash Tree Lane. Daar plaatst hij in elke kamer een Hi8-camera met de bedoeling een intieme familiefilm te maken. Maar o boy, zou dat even anders uitdraaien.

De miserie begint al vlug. Wanneer het gezin terugkomt van een weekendje weg treffen ze in de slaapkamer van Will en Karen een binnenruimte aan met een loodzwarte wand, een soort van inloopkast van 1,2 op 1,5 meter. Voordien was die ruimte er niet, ook niet op de foto’s en de Hi8-videobeelden.

Nog later vinden ze een onmogelijk lange gang tussen de ouderlijke slaapkamer en die van de kinderen, alweer duister zwart en ijzig koud. Wanneer Will de gang een eerste keer verkent, komt hij terecht in een angstaanjagend doolhof met verschuivende wanden en muren. Hij geraakt er pas uit wanneer hij zijn dochter Daisy aan de deur hoort roepen.

Ik vermeld hieronder eventjes de woorden van Brett Easton Ellis, want die zeggen het eigenlijk allemaal.

Het Kaartenhuis is “ontzettend levendig, buitengewoon beangstigend en adembenemend intelligent”

De vreemde voorvallen en ontdekkingen volgen elkaar vliegensvlug op. Navidson ontdekt bij toeval dat het huis aan de binnenkant precies zes millimeter langer is dan aan de buitenkant. Tweelingbroer Tom en bevriende professor Reston komen langs en meten met gesofisticeerde apparatuur zelfs nog een millimeter meer verschil op.

De nieuwe boekenplank van Karen gebruikt de muren als natuurlijke boekensteun, maar als Tom een boek uit de rij haalt blijkt de muur opeens 30 cm te zijn verschoven en vallen de boeken op de grond…

Navidson roept enkele oude en avontuurlijke bekenden op om alle abnormale ruimtes in de woning te verkennen. Zij dwalen rond in een huis dat voortdurend in beweging is, een beetje zoals een accordeon werkt. Het krimpt, zet uit, herschikt zich constant en breidt zich uit tot angstaanjagende volumes. En altijd opnieuw is er die ijzingwekkende duisternis.

De bewegingen van het huis maken de onderzoekers als het ware zeeziek. Vaak horen ze een verschrikkelijk diepe grom, soms dichtbij, soms verder weg. Ze merken ook dat het huis alles verslindt wat in de gangen wordt achtergelaten. Er vallen doden en gewonden, fysiek en psychisch…

Het boek omvat een aantal verhalen

Het boek biedt inderdaad heel veel variatie en laat dat nu net iets zijn waar ik dol op ben. Bij het lezen heb ik me geen seconde verveeld. Het verhaal is supermysterieus en beklemmend en dat gevoel wordt extra versterkt door de werkelijk fantastische lay-out. Lees je over verschuivende gangen, dan lees je de tekst in een voortdurend veranderende lay-out. Kijk zelf maar…

De hoofdtekst van House of Leaves is geschreven door Zampanò, een oude man die geobsedeerd raakte door de film The Navidson Record toen hij die zag bij de release. ‘Zien’ is trouwens een groot woord, want Zampanò is blind.

Zampanò zoekt naar een verklaring van wat hij in de film heeft gezien en baseert zich op een waaier van uiteenlopende bronnen. Hij spit interviews uit met de overlevende hoofdpersonen en voert een grondige analyse van de berg wetenschappelijk en kritisch materiaal dat rond de film is ontstaan.

Bijna elk woordje in het verhaal over The Navidson Record krijgt een voetnoot onderaan op de pagina die uitleg geeft, verwijst naar een wetenschappelijke studie die over de film is verschenen of een artikel.

Vaak krijg je een mythologische of literaire analyse, andere keren een analyse vanuit feministische, poststructuralistische, Freudiaanse, Jungiaanse en cinematografische gezichtshoek.

Die analyses gaan trouwens door tot het bittere eind. Ook achteraan in het boek vind je zeer uitgebreide bijlagen die nog meer uitleg geven. Je vindt er bijvoorbeeld een encyclopedie van citaten over huizen.

Ook Johnny Truant doet zijn duit in het zakje 

Je hebt dus het verhaal van Het Kaartenhuis, de film The Navidson Record, de uitleg van Zampanò en zijn voetnoten bij het verhaal. En als reactie op die voetnoten brengt ook Johnny Truant zijn verhaal.

Johnny is een jonge leerling-tatoeëerder die na de dood van Zampanò een doos vol manuscripten in diens kamer vindt. Hij besluit al die papieren in een publiceerbaar boek te gieten.

Truant onderbreekt Zampanò’s tekst in de voetnoten voortdurend om te vertellen over zijn jeugd en over zijn gekke moeder die is opgenomen in de instelling ‘De witte walvis’. In de uitgebreide bijlagen achteraan vind je een heleboel brieven die zijn moeder hem heeft gestuurd. Daarin merk je inderdaad hoe krankzinnig die vrouw wel is.

Truant heeft het ook over zijn liefde voor een stripper met de naam Stampertje en over zijn toenemende angst en verloedering sinds hij begon te werken aan de papieren van Zampanò.

Zijn interventies worden allemaal weergegeven in een herkenbaar Courier-lettertype (en in het paars in de eerste veelkleurige uitgave van het boek). Doorheen het boek vind je codes in verschillende kleuren die de aandachtige lezer geheime informatie geven over het huis.

Een van mijn vrienden beschikt trouwens over die oorspronkelijke Engelse uitgave van The House of Leaves, maar wil die voor geen geld ter wereld kwijt. Ik heb hem gevraagd of hij die editie aan mij wil overlaten in zijn testament. Dat zal helaas wellicht op niets uitlopen want hij is vijf jaar jonger.

En eigenlijk is er nog een vierde luik, namelijk die van de uitgever die de woorden van Zampanò af en toe door een laatste wetenschappelijke lens haalt. 

Zelfs de voetnoten zijn interessant

Ik geef het toe, het lijkt allemaal supermoeilijk, dat verhaal over een niet-bestaande film vol voetnoten en voetnoten op voetnoten. Maar dat is het niet, Het Kaartenhuis is prachtig inventief en leest als een trein. Voor de Nederlanders onder jullie, het leest als een tierelier. Echte horror is het niet omdat Danielewski de horroclichés goed weet te omzeilen. Er zijn geen geesten of kwaadaardige buitenaardse wezens en uiteindelijk wordt het monster niet ontmaskerd. Er is alleen het huis en het feit dat het binnenin constant van vorm verandert.

Dat alleen al spreekt enorm tot de verbeelding want de ruimte van een huis is doorgaans het enige waar je absoluut kunt op vertrouwen. Maar als ineens de muren en vloeren verdwijnen, verschuiven, verhuizen, verlengen en dan weer inkorten, verdwijnen en weer terugkomen… Tja, dan sta je perplex, want dat kan toch niet. Dat is Harry Potter-waanzin.

Al die duizenden kilometers aan gangen, de grote gewelfde grotten en de wenteltrappen die zich in het huis bevinden gaan toch tegen elke logica in? Dat kan gewoon niet, is gewoonweg onmogelijk. Dat is uiteindelijk ook wat Will Navidson beseft. Het inzicht dat het huis alleen maar god kan zijn doet hem terugkeren voor een fatale vijfde ontdekkingstocht.

Versterkende lay-out

Om die voortdurend veranderende ruimte weer te geven heeft de roman zijn eigen tekstuele lay-out. In het labyrintisch hoofdstuk worden teksten uit andere alinea’s afgedrukt in dozen. Je komt een reeks pagina’s tegen met slechts één à twee regels erop die bovendien voortdurend van vorm veranderen zodat je constant met het boek zit te draaien. En dat is een gedoe, want het boek weegt een ton.

Het Kaartenhuis past zich lay-outmatig aan aan de gestoorde ruimte-ervaring. De reis door die onmetelijke ruimte wordt op de pagina’s met veel witruimte weergegeven. Soms staat er amper een alinea op het blad. Soms één woord. Tja, dat is ook een manier om aan 700 pagina’s te komen. Andere pagina’s staan dan weer boordevol tekst. Er is dus evenwicht.

Leuke vondsten

Het woord huis wordt telkens in het rood gedrukt, in mijn zwart-wituitgave dus altijd in het grijs. Bovendien staat het woord altijd een beetje naar boven, in ^hypertext. Het woord huis blijft op die manier echt opvallen, hoe dik het boek ook is. Telkens opnieuw doet het je eraan herinneren dat je over het Kaartenhuis aan het lezen bent, voor het geval je dat zou hebben vergeten – niet dus.

Het doet me wat denken aan John Irvings gebruik van kapitalen in Bidden wij voor Owen Meany telkens als Owen iets zegt met die fabelachtige stem van hem. Later zou Irving helaas mindere goede romans afleveren.

Verder heeft Zampanò elke verwijzing naar de mythe van de Minotaurus in het verhaal doorgestreept. Ook dat verhaal gaat over een ontsnapping uit een immens labyrint.

Conclusie: lees Het Kaartenhuis!

Lees Het Kaartenhuis want het is een zeldzaam literair debuut, uitermate spannend in al zijn technische en literaire uitbundigheid. Met veel echo’s naar die andere master of suspense, Stephen King, die ook verduiveld goed kan schrijven. Kings creatieve schrijftips vind je in zijn Over leven en schrijven.

Dit jaar heb ik overigens ook S. gelezen van J.J. Abrams en Doug Dorst op aanraden van een vriend die weet hoe groot mijn waardering is voor Het Kaartenhuis. De overeenkomsten in opbouw, lay-out, mysterieuze verwijzingen en codes zijn enorm. Ik heb het sterke vermoeden dat de schrijver van S. dit boek heel goed gelezen, bestudeerd en geanalyseerd heeft. Maar zoals altijd is het origineel het sterkste.

Het Kaartenhuis lezen is een meeslepende ervaring vanaf pagina 1. En het verhaal blijft je bij. Jaren na datum ben je er nog over aan het praten. Of aan het schrijven, zoals hier.

En met deze positieve noot sluit ik, copywriter in Gent, deze hoogst persoonlijk recensie van Het Kaartenhuis af. Graag tot de volgende.

Meer recensies lezen? Schrijf je dan in op mijn nieuwsbrief! De inschrijflink vind je in de footer, of om in de stijl van Het Kaartenhuis te blijven, in de voetnotensectie onderaan op deze pagina.

Trouwens zin om een copywriter in te huren? Of een blogger in te huren? Eén adres: C’bon!

© C’bon